آقا این گونه بود
ايشان اگر احساس مى كردند شاگردى مستعد است برايش وقت مى گذاشتند و به اشكالاتش گوش فرا داده و پدرانه پاسخگو بودند و به بركت شيوه و عنايت استاد به شاگرد، امروز افتخار سكان دارى حوزه به دست شاگردان آن فقيد راحل است.
شيوه تدريس
ميرزاى تبريزى(قدس سره) و شيوه تدريس
ايشان اگر احساس مى كردند شاگردى مستعد است برايش وقت مى گذاشتند و به اشكالاتش گوش فرا داده و پدرانه پاسخگو بودند و به بركت شيوه و عنايت استاد به شاگرد، امروز افتخار سكان دارى حوزه به دست شاگردان آن فقيد راحل است.
مرحوم ميرزا(قدس سره) روش درسشان مجتهدپرور بود و هركس در درس ايشان حاضر مى شد طى يك سال درس، مطالب فراوانى كسب مى كرد و موفق مى شد با دست پر، محفل درس را ترك كند. طريقه درس مرحوم ميرزا(قدس سره) به نحوى بود كه شاگرد را مجبور به تلاش مى كرد. اهميت به شاگرد از مميزات درس ايشان بود.
حجت الاسلام والمسلمين شيخ حسين شوپايى مى گويد:
از امتيازات فقيه مقدس، ميرزاى تبريزى (قدس سره) در جهت علمى، طريقه تدريس ايشان بود. بناى ايشان در درس بر اين بود كه به مطالب اصلى و اساسى بحث، اهتمام داده شود; يعنى نكات مهم و كليدى بحث عنوان شده و تعميق لازم در آن صورت بگيرد و نكات فرعى و جانبى به فهم شاگرد و تلاش او سپرده شود. از اين رو درس هاى استاد چه در فقه و چه در اصول بين دو جهت تعميق و اختصار را جمع كرده بود. از يك طرف از تفصيل و اطناب خالى بود و از طرف ديگر عميق بود; زيرا مطالب اصلى و كليدى را به شاگرد تلقين مى كرد و با تسلطى كه خود ايشان در مباحث داشتند، مطالب ارائه شده در درس از قوت و استحكام بالايى برخوردار بود. مرحوم ميرزا (قدس سره)اساساً معتقد بودند كه براى اينكه شاگرد در درس پرورش پيدا كند وقوه استنباط و اجتهاد او شكوفا شود، بايد نقاط حساس و اساسى مطلب در درس مطرح شود و ذهن شاگرد به مطالب اصلى معطوف گرديده و در حل آنها به كار گرفته شود كه اگر مطالب اصلى، مهم و كليدى بحث حل شود، بقيه مطالب خود به خود روشن شده و بر آنها مترتب خواهد گشت; از اين رو در مقام تدريس هر چند بخشى از اقوال و آراى مختلف در مسئله را معترض مى شدند، اما سعيشان بر اين بود كه به اختصار و اجمال از آن عبور كرده و بسط و تفصيل ندهند و تمام آراء، وجوه و انحاء متعدد آن را مطرح نكنند، به جهت اينكه ذكر وجوه و اقوال متعدد با تفصيل و بسط كامل، هر چند شاگرد را با اين اقوال و مستندات آن آشنا مى كند و از نظر كمّى اطلاعات او را بيشتر مى نمايد، اما القاء همه اينها در مقام تدريس، باعث مى شود تا ذهن شاگرد با توجه به اين اقوال، به كار گرفته شده و او خسته شود و بنابراين از تحليل و موشكافى كامل مطلب در نقاط حساس و اساسى باز بماند. اين در حالى است كه اگر با طرح بخشى از اقوال مهم و وجوه آن، نقاط اساسى و كليدى بحث به شاگردنشان داده شده و ذهن شاگرد در حل آن به كار گرفته شود، قوه استنباط او پرورش پيدا كرده و شكوفا مى گردد و بر حل مطلب قدرت پيدا مى كند. وقتى شاگرد مطلب را به خوبى حل كرده و با دست يافتن بر كليد مسئله، قدرت نقض و گشودن گره ها را پيدا كرد، خود مى تواند بقيه اقوال و وجوه را بررسى كرده و از عهده جواب مناسب براى آن برآيد و اين خصوصيت ويژه اى بود كه در درس مرحوم ميرزا (قدس سره)وجود داشت.
از طرفى ديگر ارتباط مسائل فقهى با همديگر و تأثير ادلّه وارده در ابواب مختلف، در كشف حكم شرع در ابواب ديگر، اقتضاء مى كند كه فقيه در استنباط حكم هر باب، از مدارك و منابع مربوط به ابواب ديگر نيز مطلع باشد و اين جز با احاطه بر كل فقه و زواياى مختلف ابواب حاصل نمى گردد و از اين رو، احاطه گسترده تر بر ابواب فقه در توانمندى و استحكام استنباط حكم در هر باب تأثير بسزايى دارد. از امتيازات مرحوم ميرزا (قدس سره) اين بود كه بر كل ابواب فقه احاطه داشت و در بررسى مسائل و استنباط احكام از ادله و منابع وارده در ابواب ديگر غافل نبود و در مواقع متعدد به اين ارتباط اشاره مى فرمود و شاگردان را از آن مطلع مى ساخت. در اصول نيز اين جهت اهميت دارد و ارتباط مسائل با همديگر از نكات قابل توجه مى باشد. رعايت اين مسئله و نيز تطبيق مسائل اصول بر فروع فقهى و كاربردى كردن آن، از امتيازات و ويژگى هاى درس اصول استاد بود و شاگرد در اين درس، جايگاه استفاده از اين قواعد و تطبيق آن بر فروع را در قالب نمونه هاى متعدد، تمرين و ممارست مى كرد.
منابع درسى مرحوم ميرزا(قدس سره) از جهت طرح اقوال و آراى مهم در مسائل مورد بحث
مرحوم ميرزا (قدس سره) در ابواب عبادات نوعاً كتاب هايى مانند: «مدارك»، «حدائق»، «جواهر»، «مصباح الفقيه»، «مستمسك» و «مستند» (تقريرات درس مرحوم سيد خويى(رحمه الله)) را مورد توجه قرار مى دادند و با نظارت به كلمات اين بزرگان، مطالب را مطرح نموده، بررسى و تحقيق مى كردند. البته به «تعليقه» مرحوم بروجردى(رحمه الله) و به «عروه» نيز توجه خاصى داشتند و در موارد متعدد به حواشى ايشان اشاره مى كردند. در غير عبادات نيز بخشى از اين كتاب ها (در صورت موجود بودن) مورد استفاده قرار مى گرفت و بعضى ديگر را از منابع ديگر جايگزين مى كردند. به طور مثال در بحث مكاسب محور كلام، بحث و مطالب مرحوم شيخ انصارى(رحمه الله) در مكاسب بود و به تناسب، حواشى اعلام بر مكاسب، مورد طرح و نقض قرار مى گرفت.
در اصول، غير از «كفاية الأصول» ]كه محور تدريس بود; يعنى مطالب مطرح شده در اصول به ترتيب «كفاية» پيش مى رفت، ابتدا نظرات مرحوم آخوند(قدس سره) به خوبى تبيين مى شد و آن گاه اقوال ديگر مطرح شده و مورد نقض و ابرام قرار مى گرفت[ نوعاً مطالب محقق نائينى(قدس سره)و مرحوم سيد خويى (قدس سره) و در بعضى از موارد، نظرات محقق عراقى (قدس سره)و محقق اصفهانى (قدس سره)نيز طرح ونقد مى شد و همچنين نظرات اعلام ديگر چنانچه بحث اقتضاء مى كرد، بررسى مى گرديد.
شاگرد پرورى مرحوم ميرزا(قدس سره):
همچنان كه در قسمت شيوه تدريس گذشت، فقيه مقدس ميرزا جواد تبريزى (قدس سره) در طرح مسائل در درس شيوه خاصى داشت كه بر اساس آن، بين تعميق و اختصار جمع بندى مى شد. به كارگيرى اين شيوه در مقام تدريس، داشتن روحيه تواضع، ميدان دادن به شاگرد جهت طرح اشكال و رفع ابهاماتى كه براى او حاصل مى شود، برخورد پدرانه و با محبت در تفهيم مطالب به شاگردان، اهتمام به مورد سؤال و جواب قرار گرفتن مطالب، اعتقاد به اينكه بسيارى از مطالب علمى در سايه همين سؤال و جواب ها و ردّ و بدل شدن مطالب براى شاگرد روشن مى شود، تعيين وقت خاص جهت اين امر ]كه اين مورد از ابتداى ورود مرحوم استاد (قدس سره) به قم و شروع به تدريس، هر روز بعداز ساعت 10 صبح تا ظهر به عنوان يك برنامه ثابت و مستمر در منزل ايشان انجام مى شد [و مجموعه اين امور ويژگى ممتازى بود كه درس ايشان را جولانگاه تحقيق، تعميق و پرورش محقق و مجتهد قرار داد و در اين بستر مناسب فضلا و محققين بسيارى پرورش يافته اند كه با استفاده از اين اندوخته ارزشمند و ميراث گرانقدر، خود به تدريس علوم آل محمد (صلى الله عليه وآله)اشتغال دارند و طلاب بسيارى را از سرمايه علمى خود بهره مند مى سازند. و بدين سان چراغ پر فروغى كه حضرت استاد (قدس سره)برافروخت، همچنان در حوزه هاى علميه شيعه در سراسر كشور، و به خصوص در حوزه علميه قم درخشش و نور افشانى دارد، «رَحْمَةُ اللّهِ عَلَيْه رَحْمَةً واسِعَةً وَحَشَرَهُ اللّهُ مَعَ النَّبِّي الْمُصْطَفى وَآلِهِ الطّاهِرِينَ الاَْطْيَبِينَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِم اَجْمَعِينَ وَالْحَمْدُللّه رَبّ الْعالَمِينَ.»
