حضرات آیات

منبع:سایت اندیشمندان اسلامی
کتاب:گلشن ابرار-سيّد على رضا سيّد كبارى ميلاد نور

زمين و آسمان تبريز نورباران بود بوى گل محمّدى در فضاى شهر پيچيده بود بوى بهار مى آمد تبريز در شبى رؤيايى به سر مى برد صداى حمد و تهليل و تكبير از همه جا بلند بود على(عليه السلام) آن شاهكار آفرينش از خداى كعبه مولودى خواسته بود، خجسته، تا ياد حماسه بزرگ غدير را زنده كند

باغبان آفرينش، نداى على(عليه السلام) را چگونه بى پاسخ مى گذاشت؟

على(عليه السلام) نور خدا، اميد امّت، فيض حق بود دعايش مستجاب مى گرديد خطه شيران، تبريز به اميد طلوع بامدادى بود كه ناگه بانگ تكبير مؤذن، شب را شكست و از نور خبر داد

هزار و سيصد و بيست سال از هجرت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)، از مكه به مدينه مى گذشت كه «آقا ميرزا احمد» صاحب پسر شد سر به خاك سائيد و طلوع آفتاب زندگى در خانه اش را سپاس نهاد در كنار بستر كودك جاى گرفت، بغل كرد، بوسيد و بوئيدش اشك شوق از ديدگانش بسان مرواريدى بر گونه كودك غلطيد سيماى طفل با جذبه و نورى كه در آن بود پدر را از خود برده بود چشم از رخ فرزند برنمى داشت پدر نام فرزندش را «عبدالحسين» ناميد تا در سير امامت و شهادت و حماسه و ايثار گام نهد و بدين صورت عشق وافر خود به پيشواى سوم شيعيان را از خود متبلور ساخت

سوره تربيت

روزها گذشت فرزند به دوره اى از زندگى رسيد كه مى توانست تعاليم پدر را به جان بپذيرد او ديگر به بازى كم توجه شده بود و در عالم خيال سير مى كرد مى خواست بداند بياموزد و در هستى انديشه كند نخست آموزه هاى مادر را فراگرفت آيات قرآنى و سوره هاى كوتاهى كه با اوزان مخصوص جان او را صيقلى مى داد تا نوبت به تعاليم پدر شد آقا ميرزا احمد از دانشمندان نامى تبريز كه در سال 1287 هجرى قمرى در قريه «سَرَدها» از نواحى تبريز متولد شده بود از سال 1304 براى ادامه تحصيل به شهر آمده و بعد از فراگيرى مقدمات، در محضر درس علامه بزرگوار مرحوم حاج ميرزا اسدالله حضور يافت و به مرتبه اى از دانش پژوهى رسيد كه صلاحيت علمى آن بزرگ از طرف زعيم بزرگوار حضرت آية الله ميرزا على آقاى شيرازى و فقيه برجسته حاج ميرزا على ايروانى مورد تأييد واقع شد

علم و عمل از وى شخصيتى برجسته ساخته بود حُسن سيرت، آراستگى طبيعت و پرهيزكارى وى زبانزد خاص و عام بود([1])

وى اكنون تربيت فرزند خويش را بر عهده مى گرفت تابه نيكى به بار آيد و با دين محمّدى و آئين علوى آشنا گردد عبدالحسين به چنين پدرى افتخار مى كرد و خداى را سپاس مى گفت كه در خانه علم و تقوا تولد يافته و تربيت مى شود

آموزش علوم توسط پدر شروع شد و در طى سالها آموزش ادبيات فارسى و عربى، منطق، فقه و اصول انجام گرفت عبدالحسين همانگونه كه دروس متداول حوزه هاى علميه را فرا مى گرفت و به حفظ اشعارى چون «الفيه ابن مالك» در علم نحو مى پرداخت، در سايه هدايت پدر، اشعارى هم از بزرگان دين حفظ كرد

از اولين شعرهايى كه پدر، فرزند و شاگردش را به آموختن و حفظ آن تشويق كرد، شعرى از حضرت على (عليه السلام) بود([2])

او مى دانست همانگونه كه براى علم نحو ابياتى قرار داده شده است تا با حفظ آنها اصول آن علم به آسانى در دست باشد، بايد اصول اعتقادات را هم از اين طريق به شاگردان مكتب توحيد آموخت

عبدالحسين كتابهاى مختلفى در حديث و اعتقادات را نزد پدر خواند و از آنها بهره برد و مسايل مشكل را با استاد در ميان نهاد و به حلّ آنها پرداخت اهتمام به قرآن و حديث، به خصوص به نهج البلاغه، وى را عاشق امام على(عليه السلام) كرد چه نيك به ياد داشت آن سخن گرانمايه را كه: «هيچ آيه اى در قرآن كريم نيست كه اوّل آن «يا ايّها الذّين آمنوا» باشد، مگر آنكه على ابن ابيطالب(عليه السلام) سردار مخاطبان آن آيه و امير و شريف و اوّل ايشان است»([3])

قرآن و نهج البلاغه دو كتاب گرانقدر براى اين محصّل جوان بود وى اين دو كتاب را بارها مطالعه كرده و در معانى آن دقيق شده بود گاهى در مطالعه اين دو كتاب مى گريست و نم نم اشك برگونه اش جارى مى شد و چون درّى گرانمايه در سينه وى نهان مى گرديد

جدّ وى «مولى نجفعلى» مشهور به «امين الشرع» از اهالى آذربايجان بود كه سال 1275 هجرى قمرى متولد شده و خويشتن را به علم و ادب و پاكى و پرهيزكارى آراسته بود آن بزرگ شيفته جمع آثار ائمه اطهار(عليهم السلام) بود و از آنجا كه از ادب فارسى و تركى بهره وافر برده بود، قصايدى چند به اين دو زبان داشت خانواده عبدالحسين به مناسبت شهرت جدّش به «امينى» معروف شده بود([4]) عبدالحسين هم راهى را در پيش گرفته بود كه امين شرع و مدافع اسلام ناب محمّدى و علوى باشد

قيام سرو

عبدالحسين چهارده ساله بود كه شيخ محمّد خيابانى بر ضد استعمار شوم انگلستان قيام نمود پيش از نهضت خيابانى، انقلاب مشروطيت روى داده بود، انقلابى كه مردم تبريز در آن نقش مهمى بر عهده داشت اينك خيابانى به پاس حرمت خون شهيدان، با قيامى ديگر مى خواست با كج روى ها مقابله نمايد لذا شانزدهم رجب 1338 هجرى قمرى برابر هفدهم فروردين 1299 هجرى شمسى بر ضد دولت ارتجاعى وثوق الدوله و امپرياليستهاى انگليسى قيام كرد اين قيام به شهرهاى ديگر آذربايجان هم سرايت نمود و ادارات دولتى يكى پس از ديگرى به تصرف انقلابيون درآمد شش ماه اداره شهر بر عهده كميته ملى به رهبرى خيابانى بود مبارزى كه با انگليس، روس، آلمان و عثمانى مقابله كرده و از استقلال موضع برخوردار بود

با سقوط وثوق الدوله، مشير الدوله پيرنيا به نخست وزيرى رسيد و حاجى مخبر السلطنه هدايت را به تبريز فرستاد تا آن مجاهد خستگى ناپذير را دفع نمايد عصر بيست و هشتم ذيحجة الحرام مركز انقلابيون از بين رفت و بعد از سه روز وى را در خانه شيخ حسن ميانجى به شهادت رساندند

عبدالحسين كه با سخنان شيخ و انديشه و افكار متعالى وى آشنايى داشت، چون ديگر دوسـتدارانش عزا گرفت و از پـدر آموخت كه بايد پس از قيام و شهادت با مكتب دعـا، فرهنگ سياسى اجتماعى اسلام را در جامعه نشر داد

هجرت عشق

سال 1342 هجرى بود عبدالحسين بيست و دو سال در كنار پدر با نشست و برخاست او و درسهاى علمى و عملى اش، با اسلام و قرآن آشنا شده بود و از محضر بزرگان ديگرى چون جناب حاج سيّد محمّد مؤلف «مصباح السالكين» مشهور به «مولانا» و جناب حاج سيّد مرتضى خسروشاهى صاحب «اهداء الحقير در معنى حديث غدير» و جناب شيخ حسين مؤلف «هدية الانام» بهره هاى علمى برده بود

عشق به امام على(عليه السلام) و علاقه به تحصيلات عـالى وى را بـه كـوى عشـق هـدايت كــرد «نجف اشرف»، شهرى كه سابقه تاريخى آن بر همگان روشن است حوزه علميه نجف از ديرباز جايگاهى براى رشد و تعالى دانشجويان علوم اسلامى بود و اينك مسافر عاشق مى خواست به شهر علم وارد شود

عبدالحسين داستان هجرت با پدر در ميان نهاد پدر بر قامت برومند فرزند نظرى انداخت و با ديدگانى اشكبار بر هجرت فرزند پاسخ مثبت داد پدر از نداى امام آگاه بود و از جاذبه على(عليه السلام)حكايات فراوانى به خاطر داشت چگونه مى توانست عاشق را از معشوق دور نگاه دارد؟ كه او بى عشق افسرده مى شد و اين بر پدر سخت گران بود پدر لذت ديدار و همنوايى با فرزند را از دامن شست و وى را به امام على(عليه السلام)بخشيد و فرزندش امام حسين(عليه السلام) همانگونه كه فرزند از لذات مادى به حيات جاويد رو آورده بود

امينى هوا خواه على(عليه السلام) بود و خود مى دانست كه على(عليه السلام) او را به شهر خويش فرا خوانده است از اينرو ملامت سرزنشگران و كوردلان را به هيچ انگاشت و زير لب زمزمه مى نمود:

ملك در سجده آدم، زمين بوس تو نيّت كرد *** كه در حصن تو لطفى ديد بيش از حدّ انسانى

شهر نجف با سابقه ديرينه، از عصر شيخ طوسى مهد علم و تقوى و فضيلت بود و بزرگ دانشگاه عالم تشيع محسوب مى گشت و با آشفته بازارى كه در ايران - در آغاز كودتا و سپس سلطنت رضاخان - به وجود آمده بود، محل مناسبى براى تحصيل به شمار مى رفت

و امينى در صدد بود با تحصيل در عتبات به جهاد علمى پردازد، عالمى فريادگر شود و مسير حق را تداوم بخشد وى با هجرت به نجف در صدر تكميل معارف الهى بود از اينرو در مكتب درس حضرات آيات سيّد محمّد فيروز آبادى - متوفى 1345 هجرى قمرى - و سيد ابوتراب خوانسارى - متوفى 1346 هجرى قمرى - حاضر شد:

سپاه شقايق

شيخ مصلح سرزمين عشق، امينى در روزگارى به شهر على ابن ابيطالب (عليه السلام) وارد شده بود كه با از هم پاشيدن امپراطورى عثمانى، عراق به دست انگليسيهاى ناپاك افتاده بود

وى هنوز شهداى انقلاب مشروطيت را به خاطر داشت كه با مظلوميتى ديگر مواجه شد و در صدد برآمد تا با ياد شهيدان راه فضيلت، امت متفرق اسلامى را به وحدت و اخوت اسلامى دعوت نمايد چرا كه خون شهيدان رايج ترين سكه تاريخ بشريت در راه آزادى و استقلال و امت اسلامى است و اين سكه طلائى نه در ضرابخانه هاى آزاديخواهان، بلكه در ضرابخانه هاى مستبدان به نفع امّت اسلام زده شده است

علامه امينى زندگى شهداى راه حق و فضيلت را اوّلين تأليف خويش قرار داد تا با جمع آورى گلهاى بوستان فضيلت امّت اسلامى را به بزرگ آرمان الهى سوق دهد آرمان والايى كه براى تحقق آن رادمردان بسيارى وضوى خون ساخته بودند و درمحراب عشق به نماز ايستادند

علامه امينى در اوّلين تأليف خويش ابداع و ابتكارى به كار برد كه پيش از آن كسى به انجامش موفق نشده بود با تأليف گرانبهاى «شهداء الفضيلة» گوى سبقت را از همگان ربوده و بر گذشتگان و معاصران خويش برترى يافت از كتابهاى قديمى كه در معرض نابودى و فراموشى بود گزارشاتى درباره علماى گذشته و قريب العهد فراهم آورده و به جاودانگى رساند

بدين منظور بار سفر بسته و كشورها پيمود تا با رنج بسيار، كه براى هر كس تحمل پذير نيست، اين مجموعه از شرح حال را گرد آورد كتابخانه هاى ايران و عراق را زير پا گذاشته و در كتابهاى خطى كمياب به دنبال مردانى گشته كه به راه حق شهيد گشته اند، وى پس از صرف سالها و ماهها اين مهم را به انجام رساند([5]) و پس از اين تأليف به عنوان مجاهدى نستوه زبانزد خاص و عام شد

برخى از دانشمندان اسلامى كه با تقريظهاى خود اين اثر جاودانه را ستودند، عبارت اند از:

1 بزرگ مرجع شيعه آية الله سيد ابوالحسن اصفهانى

2 آية الله العظمى حاج آقا حسين طباطبائى قمى

3 آية الله شيخ محمد حسين غروى اصفهانى

4 علامه محقق شيخ آقا بزرگ تهرانى

به اين ترتيب علامه امينى، با «شهداء الفضيلة» مواضع صد و سى تن از علماى دين و پيروان على(عليه السلام) و آل على(عليه السلام) را از قرن چهارم تا چهاردهم به رشته تحرير درآورد تا امت اسلامى همچنان سرفراز و استوار در مقابل فتنه هاى دشمنان ايستادگى نمايند

زمانى كه استعمارگران با ترتيب دادن جنگهاى جهانى در صدد برآمدند تا ملل اسلامى را مورد تجاوز قرار داده و جزو مستعمرات خويش درآورند امينى با تأليف كتاب شريف شهداء الفضيلة بزرگ اسوه هاى شجاعت و ايثار را در مقابل مردم غيور مسلمان سامان داد و آنان را به پايدارى و استقامت فرا خواند

در اين دوره است كه مجتهد مجاهد تبريز، آقا ميرزا صادق تبريزى (1274 - 1351) عليه فساد و استبداد رضاخانى نهضت را شكل مى دهد و آية الله العظمى حاج آقا حسين قمى (1282 - 1366) نهضت خراسان را رهبرى مى نمايد([6]) و آية الله كاشانى كه تازه از عراق و جبهه جنگ عليه انگليس به ايران آمده است، حركت سياسى خود را در مقابل استبداد رضاخانى آغاز نموده است

غوّاص بحر معانى

علامه امينى به عنوان محدّث، مفسر، فيلسوف و متكلم و فقيه دست به تحقيقات دامنه دارى مى زند شيخ بزرگوار در صدد است فلسفه سياسى اسلام را در هر صورت ممكن براى مردم كوچه و بازار هم قابل فهم نمايد هرچند كه بعضى از بزرگان علم هم از آن غافل مانده اند

با تحقيق و تعليق بر كتاب «كامل الزيارات» ابن قولويه قمى كه از مشايخ شيعه محسوب مى گردد، معتبرترين متون زيارات را در اختيار امّت اسلامى قرار مى دهد و با تأليف «اَدَبُ الزّائر لِمَنْ يَمُمُّ الحائر» كه شرح آداب زيارت حضرت امام حسين(عليه السلام) است، فلسفه زيارت را بيان مى دارد

در اين باره شيخ مصلح، عبدالحسين امينى سالهاست كه در پاى مكتب درس اساتيد بزرگى نشسته و فقه و اصول و فلسفه و كلام اسلامى را فرا گرفته است از اين رو «ثمرات الاسفار» را در دو جلد فراهم مى آورد و بر «رسائل» و «مكاسب» شيخ اعظم انصارى حاشيه مى نويسد

همچنين رساله اى درباره «نيّت» مى نگارد و رساله اى در بيان «حقيقت زيارت»، تا به علماى پاكستان پاسخ داده باشد و «رساله اى در علم «دراية الحديث»

علامه امينى با تأليفات گرانقدر خويش بنيه علمى و نهاد وقّاد خود را در معرض معاصران قرار مى دهد واز حضرت آية الله العظمى سيد ابوالحسن اصفهانى و حضرت آية الله علامه حاج ميرزا محمد حسين نائينى و حضرت آية الله العظمى شيخ عبد الكريم حائرى و حضرت آية الله شيخ محمد حسين كمپانى اصفهانى، اجازه اجتهاد دريافت مى دارد و به زادگاه خويش تبريز باز مى گردد تا امين الشرع ديار خويش باشد امّا دل او ديگر بار آهنگ نجف مى كند

اينك او رو به قرآن كريم آورده است تا برنامه زندگى بشر و سعادت و خوشبختى و كام روائى وى را از كتاب الهى استخراج نمايد شاگرد مكتب وحى آياتى از كتاب مبين را برمى گزيند و به تفسير آن مى نشيند

- سوره اعراف، آيه 172، «ميثاق الاول»

- سوره اعراف، آيه 180

- سوره واقعه، آيه 7

- سوره مؤمن، آيه 11

آنگاه «اَلْعِترَةُ الطّاهِرَةُ فى الكتابِ العزيز» را مى نگارد و حق اولويّت و مولويّت خاندان رسالت را تبيين مى نمايد

شهر آرمانى غدير

تأليف رسالات گوناگون، جان شيفته وى را خوشنود نساخت لذا بر آن شد، مدينه فاضله اسلامى را به صورت منقحى امّت اسلامى عرضه دارد و داستان سال دهم هجرت را در خاطره ها زنده كند و آن زمانى است كه استعمارگران با حيله هاى خاص خود امپراطورى عثمانى را از بين برده اند و در عرصه عقيدتى دولت سنى مذهبى را كه به عنوان حكومت اسلامى بر سرزمين پهناورى حكومت مى كرد، از صحنه خارج ساخته اند علامه امينى به عنوان آسيب شناس اجتماعى، اينگونه تشخيص داد كه با زوال دولت عثمانى نبايد به دولتهاى استعمارگر اجازه داد، تا جايگزين دولت ولو ظاهر اسلامى شوند

از ديدگاه او، امت اسلام كه با زوال دولت 623 ساله عثمانى روبرو گشته است، و تلخى هاى بسيار چشيده، بهتر است، نظام مدينه فاضله اسلامى را كه در آن اصل بنيادى غدير مطرح است، تجربه نمايد نظامى كه پيامبر جز به آن سفارش نفرموده است

علامه امينى با تأليف «الغدير» خاطرات عصر نبوى را تجديد مى كند، عصرى كه سرورى از آن امت قرآنى است و رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)رهبرى آن را بر عهده دارد و بعد از خود، ولايت على بن ابى طالب(عليه السلام) را معرفى كرده است

امينى، احياگر سنت نبوى، با «الغدير» جلوه هاى شوكت و عظمت امت اسلامى را در خاطره ها زنده مى دارد و اصل اصيل و محور حكومت قرآنى، جريان غديرخم را يادآور مى شود

امينى در عصرى زندگى مى كند كه شكست دولت عثمانى روى داده است شكستى كه اگر «اصل غدير» و رهبرى امت آنگونه كه پيامبر اسلام و قرآن كريم فرموده، اجرا مى گرديد، روى نمى داد و انگليس را جرأت آن نبود كه عراق را جزء مستعمرات خويش درآورد

امينى احياگر مدينه فاضله قرآنى، با قرآن و حديث و شعر و حماسه، مبانى فلسفه سياسى اسلام را به جهانيان ابلاغ نمود وى علاوه بر اينكه با رجوع به قرآن و سنت و رعايت موازين «سندشناسى» و «نقد حديث» حقائق غير قابل انكارى را پيش چشم امت اسلامى نهاد و مسأله اختلاف اهل يك كتاب و قبله را از ميان برداشت جهانيان را به اين مسأله واقف ساخت كه فلسفه امامت و رهبرى از اصول شناخته شده تشيع، از مبانى اصيل اسلامى است كه با رعايت آن حكومت اسلامى برقرار مى گردد، آنگونه كه در صدر اسلام رسول اعظم الهى و اميرمؤمنان با تكيه به اين اصل، حكومت اسلامى را بنياد نهاده و حيات سياسى اسلام را استمرار بخشيدند

علامه مصلح با نقد آثار و تأليفات كسانى چون «ابن تيميه»، «آلوسى»، «قصيمى» و «رشيد رضا» در صدد برآمد وحدت و اخوت اسلامى را در جهان اسلام بگستراند و تخمهاى نفاق و تفرقه را بخشكاند وى در پى اسناد حديث غدير، بيست و چهار كتاب تاريخى، بيست و هفت محدث و چهارده مفسر قرآن و هفت متكلم اسلامى را مى يابد كه به نقد حديث غدير پرداخته اند آنگاه راويان حديث غدير از صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله) را به ترتيب حروف الفبا ذكر مى كند

وى يكصد و ده تن از اصحاب را نام مى برد كه حديث غدير را روايت كرده اند و به نام هشتاد و چهار تابعى اشاره مى نمايد سپس طبقات راويان حديث غدير از علما را بر مى شمارد از علماى قرن دوّم هجرى تا قرن چهاردهم سيصد و شصت تن را ذكر مى كند كه به نقل از حديث شريف غدير موفق شده اند و علاّمه مجاهد براى يافتن مدارك معتبر بارها به اقصى نقاط جهان مسافرت مى نمايد تا آنچه را كه از دين الهى در مورد خلافت كبرى فرود آمده، به امت اسلام برساند وى نخست در كتاب گرانقدر الغدير به آياتى كه در خصوص امير مؤمنان على (عليه السلام) فرود آمده، مى پردازد، برخى از اين آيات نورانى عبارتند از:

آيه تبليغ،([7]) آيه اكمال دين([8]) آيات سوره معارج([9])آيه ولايت([10]) سوره هل اتى همچنين احاديث نبوى و سخنان پيامبر(صلى الله عليه وآله)را با آميختگى شگرفى در آغاز و انجام سخن و يا در مقام استدلال و تأييد و تضمين يادآور مى شود كه بعضى از اين احاديث به قرار زير مى باشند:

حديث غدير و ولايت، حديث أخاء، حديث منزلت، حديث ثقلين، حديث علىّ مع الحقّ و الحقّ مع علىّ، حديث تبليغ، حديث انذار العشيرة، حديث اِنَّ علياً اوّل من اسلم و آمن و صلّى، حديث ردّ الشمس، حديث سد الابواب، و صدها حديث ديگر كه در فضل و بزرگى وصى برحق حضرت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)، بر زبان پيامبر اسلام جارى گشته است

دكتر سيد جعفر شهيدى كه خود در نجف و تهران از ياران آن فرزانه بود، نقل مى كند كه روزى علامه امينى به من گفت:

«براى تأليف «الغدير» ده هزار جلد كتاب خوانده ام»

وى در ادامه سخن مى گويد:

«او مردى گزافه گو نبود وقتى مى گفت كتابى را خوانده ام، بدرستى خوانده و در ذهن سپرده و از آن يادداشت برداشته بود»([11])

علامه نستوه پس از بررسى اسناد حديث غدير و اثبات واقعه مهم عصر نبوى، شاعران چـهارده قرن را كه از سـفره قــرآن توشه برداشته بودند، به شـهادت آورد تا هـم يـادى از نام آوران و مبارزان مـكتب ارجـمند عـلوى كرده باشد و هم فضايل امام على(عليه السلام)، وصى حضرت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) را به اثبات رساند وى ادب متعهد شيعى را يكى ديگر از حجتهاى واقعه غدير دانست و براى فراهم آوردن شعر بزرگ مردان فضيلت سالها تلاش پيگير نمود تا علاوه بر گردآورى شعر حماسه سرايان غدير، اشتباهات عمدى محققين مغرض را برملا سازد

سال 1364/1324 چاپ اوّل كتاب الغدير در نجف آغاز مى شود و تا نه جلد آن به طبع رسيده و در سراسر ممالك اسلامى و غير آن منتشر مى گردد با انتشار كتاب گرانمايه «الغدير» سيل نامه ها و ستايشها به دانشمند فرزانه و علامه خبير ارسال مى شود اين تقريظها گاه از دانشمندان بزرگ شيعه و اهل سنت است و گاه از پادشاهان كشورهاى اسلامى

نكته واحدى كه در تمام ستايشها به چشم مى خورد پذيرش غدير است به عنوان محور حركت اسلامى و بنيان حكومت دينى و مذهبى اسلام پادشاهان فرصت طلب درصدد هستند تا اين جنبش دينى را به نفع خود به پايان رسـانند ولى دانشـمندان از جايگاهى بى غرضانه به مسأله مى انديشند و در حقيقت زنجير متصل به وحى را بعد از قرنها به راهنمايى مصلح بزرگ حضرت علامه امينى مى يابند

شيخ محمّد سعيد دحدوح از دانشمندان متتبع و امام جمعه و جماعت «اريحا» از نواحى حلب نامه اى اديبانه به مؤلف «الغدير» نگاشته و در آن اينگونه مى گويد:

«آقاى من، كتاب، «الغـدير» را دريافت كردم و آنرا مورد مطالعه قرار دادم قبل از آنكه در امواج انبوه معانى آن وارد شوم نيروى فكر و انديشه ام در آن شناور گشت و شمه اى از آن را با ذائقه روحى خويش چشيدم احساس نمودم كه اين همان يگانه سرچشمه و منبع آب گوارائى است كه هرگز دگرگون نشود اين منبع جوشان معانى از آب باران صاف تر و گواراتر و از مشك خوشبوتر است»([12])

بوستان هدايت

صاحب الغدير سال 1373 هجرى قمرى، هشت سال پس از انتشار نخستين جلد «الغدير» به تأسيس كتابخــانه اى اقـدام نـمود كه نـام آن را «مكتـبة الامـام اميـرالمـؤمنـين(عليه السلام)» نهـاد و در روز عـيد غدير افتـتاح كرد

آغاز فعـاليت ايـن كـتابخانه با 42000 جـلد كتاب خطى و چـاپى بود در تأسيس اين كتـابخـانه نسخه هاى خـطى از كتابخـانه هاى معتبرى تهيه شـد كه شـمارى از آنـها به قـرار زيـر مى بـاشـند:

* كتابخانه ناصريه، 000/30 جلد كتاب، لكنهو

* كتابخانه مدرسة الواعظين،000/20جلدكتاب،لكنهو

* كتابخانه سلطان المدارس،000/5جلدكتاب،لكنهو

* كتابخانه معتاز العلماء، 000/18 جلد كتاب، لكنهو

* كتابخانه فرنگى محل، 000/9 جلد كتاب، لكنهو

* كتابخانه نَدْوَةُ العلماء، 000/60 جلد كتاب، لكنهو

* كتابخانه اميرالدولة، 000/110 جلد كتاب، لكنهو

* كتابخانه دانشگاه اسلامى عليگره، 000/500 جلد كتاب، عليگره

* كتابخانه عمومى رظلا، رامپور

* كتابخانه خدابخش، 000/50 جلد كتاب، پتنه

* كتابخانه عمومى دانشگاه عثمانى، 000/111 جلد كتاب، حيدرآباد

* كتابخانه عمومى آصفيه، 000/125 جلد كتاب، حيدرآباد

* كتابخانه سالارجنگ،000/52جلدكتاب،حيدرآباد

و اين غير از آن كتابخانه هاى خصوصى و عـمومى است كه در ايران و عراق ديده و استفاده شده بود

بايست هاى جهان تشيع

علامه مصلح در طى سالهاى متمادى با جهان تشيع و تاريخ پرفراز و نشيب آن آشنائى كامل داشت او به مقدار هر حرفى از كتاب الغدير تجربه اندوخته بود و نانوشته هايى داشت كه بايد در جامعه پياده مى شد، تا نظام اجتماعى، نظام الهى گردد

زمانى كه علامه امينى از - دارالتبليغ قم - ديدن كرد و برنامه هاى آن مؤسسه در اختيار ايشان قرار گرفت، فرمودند:

بايد درسى تحت عنوان «ولايت» غير از آنچه كه در تدريس علم كلام و اعتقادات مطرح مى شود، به طلاب آموزش داده شود»([13])

اين جز از ژرف نگرى مصلح اجتماعى چيز ديگرى نيست علامه امينى براى احياى بنيان فلسفه سياسى اسلام تدريس مبحث ولايت را امرى ضرورى تشخيص داده بود و آموزش آن در محدوده كتب كلامى و اعتقادى را كافى و وافى نمى دانست

وى با مشكلات تأليف و نشر كتاب آشنا بود و در اين انديشه بود تا با تأسيس «دارالتأليف» - خانه نويسندگان - رفاه مورد نياز محققين را در اين مكان فراهم آورده و نويسندگان بدون هيچ آشفتگى خيال به تحقيق و تأليف مشغول شوند و اگر تأليف مناسب حوزه كار گردانندگان آن بود، خود به چاپ و نشر آن اقدام نمايند

از طرفى ديگر در طى تأليف الغدير به نشريات بسيارى در اقصى نقاط جهان برخورد نموده بود كه درباره اسلام سخنى داشتند علامه در صدد بود مجمعى تأسيس نمايد تا اين نشريات گردآورى شده و مورد ارزيابى قرار گيرد مباحثى كه درباره اسلام، فرق اسلام، تاريخ، جغرافيا، فلسفه، كلام، ادبيات، اخلاق، حقوق، اقتصاد، تفسير قرآن كريم، سياست و حكومت و ديگر علوم و صنايع اسلامى و مى شود به دقّت مورد مطالعه قرار گيرد و سره از ناسره شناخته گردد

حضرت علامه امينى با مطرح نمودن ولايت و امامت و بحثهاى عميق علمى و كاوشگرانه پيرامون آن از نخستين متفكران اسلامى بود كه به «ولايت فقيه» در عصر غيبت رسيد و بحث و درس اختصاصى پيرامون آن را امرى لازم و ضرورى دانست حكومت را از آن ولى فقيه به حساب آورد و گفت:

«ديگران غاصبند و اين مقام، حقّ مسلّم آن فريادگر است»([14])

و در جاى ديگر به صراحت هرچه تمام تر ندا برداشت:

«الامام الخمينى ذخيرة الله للشيعة»

«امام خمينى ذخيره خدا براى جهان تشيع است»

چه او از طلوع فجر صادق خبر داشت و رسالتى كه بر دوش مجدّد قرن نهاده شده بود از اين رو شاگردى تربيت كرد چونان حضرت نواب صفوى تا حكومت علوى را فرياد زند و با ياران خويش پايه هاى حكومت غاصبان را به لرزه افكند

نماز آخر

تلاش بى پايان، معمار مدينه غدير را دچار فتور جسمى كرد و بيمار شد بيمارى اندك اندك رو به فزونى گرفت وى از كار باز ماند كتاب از جلو ديدگانش دور شد و قلم از حركت ايستاد بيمارى و بسترى شدن علامه حدود دو سال به طول انجاميد و معالجات خارج از كشور هم مفيد واقع نشد تا اينكه آيتى از آيات الهى و عاشقى از عاشقان ولايت و مجاهدى نستوه روز جمعه 12 تيرماه 1349 برابر 28 ربيع الثانى 1390 هجرى قمرى نزديك ظهر بدرود جهان گفت وى كه همواره در نماز بود و جز به عبادت خداى كعبه و خدمت به مولود آن كارى ديگر نداشت، در شصت و هشت سالگى از دنيا رفت و جهانى را در غم ارتحال خويش فرو برد

الغدير وى چراغ خانه دلهاى باصفا شد و مشعل هدايت امت اسلامى

[1] - الغدير، علامه امينى، ج1، ص156، ترجمه، مقدمه

[2] - (رك: همان، ج2، ص25, ترجمه ج3، ص43 - 44)

[3] - اعتقادات، شيخ صدوق، ص110

[4] - الغدير، ج1، ص154 ترجمه, شهداء الفضيلة، علامه امينى، ص7

[5] - «شهداء الفضيلة»، مقدمه، استاد دانشمند شيخ محمد خليل الزين عاملى، ص4

[6] - انديشه اصلاحى در نهضتهاى اسلامى، محمد جواد صاحبى،ص209 - 208

[7] - مائده، 67

[8] - مائده، 5

[9] - معارج، 3 - 1

[10] - مائده، 55

[11] - حماسه غدير، محمد رضا حكيمى، ص 480

[12] - الغدير، ج1، ترجمه ص16 و 17

[13] - به نقل از استاد جواد محدثى از حضرت آية الله مكارم شيرازى

[14] - فرياد روزها، محمد رضا حكيمى، ص24