شناخت نامة جامع آیت الله سید محمود طالقانی: پدر نه بدان سان که گفتند . . .
یادآور تهران،موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، سال پنجم،شماره ی 12-9 ،تابستان 1391.

آیت الله سید محمود طالقانی از شخصیت های مهم و مؤثر در تاریخ انقلاب اسلامی است که ویژگیهای منحصر به فردی دارد و به نوعی تلاقی جریانهای سیاسی قبل از انقلاب به حساب می آید از یک سو او با جریان روشنفکری مذهبی ارتباط نزدیکی داشت و از سوی دیگر با علمای مجاهد تاریخ معاصر از شهید نواب صفوی گرفته تا بزرگانی چون شهید بهشتی و شهید مطهری، وی از کسانی است که در تشکیل نهضت آزادی ایران نقش داشت ،ضمن اینکه بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق چون حنیف نژاد و بدیع زادگان و سعید محسنی هم با وی در ارتباط نزدیک بودند و مهمتر از همه آنکه او در مبارزات تاریخ انقلاب اسلامی خود را رهرو و پیرو امام خمینی(ره) می دانست گرچه تلاش هایی برای مطرح کردن وی در مقابل رهبر انقلاب صورت گرفت که فرازهای مهمی از این تلاش در این شناخت نامه در لابه لای خاطرات بیان شده است .
روابط گستره او از یک سو با مبارزان سیاسی از طیف های مختلف و دوستی ونزدیکی او بامحققان،نویسندگان و اندیشمندان احیای اسلام راستین به شناخت شخصیت و مبارزات وی اهمیت ویژه ای داده است به عبارت دیگر با روشن شدن زوایای مبارزات سیاسی وسیاسی فرهنگی  وی بخش های مهمی از تاریخ انقلاب اسلامی آشکار می گردد.
در تلاشی ماندگار و ارزشمند و پردامنه « شناخت نامه جامع آیت الله سید محمود طالقانی» بر این قصد است تا بر اساس روایات شخصیت های مختلف از گروههای مختلف به این مهم بپردازد.که توسط محققی سخت کوش که بیش از آنکه دنبال آوازه ی شهرت  باشد در پی خلق آثار ماندگاربوده است که شماره های گدشته یاد آور گواه آن تواند بود . گرچه شماره های قبلی یاد آور هریک در موضوع خود ارزش و جایگاه ویژه ای دارد لیکن این شماره اهمیت منحصر بفردی دارد که به مواردی از آن در پی می آید :
- شماره مصاحبه هایی که انجام گرفته افزون بر شصت می باشد که با توجه به جایگاه و موقعیت مصاحبه شونده به زاویه ای از حیات سیاسی و مبارزات آیت الله طالقانی روشنی می بخشد. انتشار مصاحبه افرادی که تا کنون از بیان خاطرات خود اِبا داشتند همچون مجتبی طالقانی فرزند آیت الله و یا مصاحبه های منتشر نشده با بزرگانی چون آیت الله بُدَلا و یا خانم علائی فرد  . . . از ویژگی های منحصر به فرد این مجموعه ارزشمند است.
- در کنار مصاحبه هایی که هریک ارزش ویژه ای دارند چند سند مهم تاریخی بر مجموعه اهمیت مضاعف داده است، همانند وصیت نامه اصغر بدیع زادگان و پاسخ منتشر نشده و مبسوط آیت الله طالقانی به دادستان محکمه نظامی خویش
- در کنار این مجموعه خاطرات و اسناد از تصاویر پر تعداد منحصر به فرد هم نبایستی بدون اشاره گذشت بی تردید این تصاویر اگر در مجموعه ای جداگانه به ترتیب موضوع و تاریخ چینش شود خود روایت مصور از حیات سیاسی آیت الله طالقانی و گوشه های کمتر دیده شده تاریخ انقلاب اسلامی خواهد بود.
- از وجوه دیگر  اهمیت این مجموعه آن است که با نگاه یک سویه تنها به سراغ یک دسته از مرتبطین آیت الله طالقانی نرفته است ، از این رو این مجموعه توانسته به تبیین بهتر و بیشتر نقش و جایگاه هم خود آیت الله طالقانی و هم گروههای مرتبط بپردازد به ویژه انکه تاکنون چنین مجموعه ای به این گستردگی ارایه نگردیده بود. به همین ملاحظه مجموعه ای معتبر و متقن به حساب می آید.
- این مجموعه ویژگی مهم دیگر را داراست و آن تلاش برای غربت زدایی از بنیان گذاران اولیه سازمان است که زیر گرد و خاک ادعاهای گردانندگان مدعی بعدی چهره واقعی آنها  پنهان مانده است . ارایه داده های منحصر بفرد از ایشان امکان پرداختن به ایشان در کارهای بعدی  را هموار ساخته است.
- در هر مصاحبه این مجموعه نکته ای واهمیتی ویژه نهفته است.که پرداخت به تک تک موارد از عهده نگانده بی بضاعت خارج است..

-    پاسخهایی مستند و مستدلی  به انتقادات آقای معادیخواه که در پی انتشار یاد آور با موضوع گروه فرقان در این شماره درج گشته است بی گمان در تبین ناگفته های تاریخ بعد از انقلاب اهمیت جداگانه دارد . به ویژه آنکه آقای اصغر فکری با ادبیاتی مشابه نقد آقای معادیخواه به هماوردی رفته است که از ذوق ادبی ایشان حکایت دارد که مطالعه آن توصیه می شود.
در کنار اهمیت منحصر بفرد این مجموعه نکاتی به نظر می رسد که امید است آنچه عملی تواند بود مد نظر جناب آقای کایینی و دست اندرکاران فصلنامه یاد آور قرار گیرد
-  هرچند به نظر می رسد تعداد مصاحبه هایی که انجام گرفته بیش از آن تعدادی است که در این مجموعه منتشر گردیده با این حال لازم است تمامی مصاحبه ها در قالب کتاب عرضه گردند. مجلدات در کتابخانه ها روشی مشخص برای بایگانی دارند و جُز اهل تحقیقِ ویژه کمتر کسی در پی آن نمی رود لیکن کتاب امکان بیشتری برای  ماندگاری دارد که در آن صورت لازم می آید اسناد درست آزمایی شده ساواک از مبارزات آیت الله طالقانی در لا به لای خاطرات مربوطه بیاید.
- پر واضح است محققی که توانسته چنین مجموعه ای فراهم آورد توانسته مجموعه مکاتبات ارزشمندی از آیت الله طالقانی به شخصیت ها واز شخصیت ها به ایشان دست یافته و گرد آوری کند که خود این  مکاتبات می تواند ناگفته های تاریخ انقلاب اسلامی را روشن سازد.
-این مجموعه به نظر بیش از آنکه شناخت نامه جامع آیت الله طالقانی به حساب آید مدخلی بر شناخت تاریخ انقلاب اسلامی به حساب می آید، چراکه در همین مجموعه ارزشمند به مباحث  اشاره رفته که لازم است در پرتو مصاحبه های دیگر شکافته و تبیین شود، همچون قضایای دستگیری مجتبی طالقانی وحوادث مرتبط با آن